Өмүрбек Текебаев, “Ата Мекен” партиясынын лидери:
“Алтынбек Сулаймановдун саясий кырдаалга берген баасынын тууралыгын убакыт көргөзөт”
Башкы “атамекенчи” Өмүрбек Текебаев 31-майда 47-абактан Улуттук кардиология борборуна которулду. Саясатчы жарым жыл сайын дарыгерлердин көзөмөлүнөн өтүп туруусу керек. Учурда дарылануусун улантууда.
Текебаевдин кыргыз саясаты гана эмес, дүйнөлүк саясат боюнча ой-пикирлери көпчүлүккө кызыктуу. Бул жолу жаңы өзгөрүүлөргө бет алган Украинадагы саясий жаңылыктар, президент болуп артист Зеленскийдин шайланышы, аны кыргыз коомчулугу, ал тургай саясатчылары да колдоп жатышы ж.б. туурасында адвокаты аркылуу пикирин алдык.
— Өмүрбек Чиркешович, Кыргызстанда бүгүн коомчулук эски тартиптен, эски формациядагы саясатчылардан тажап, жаңы өзгөрүүлөрдү күтүп жатат. Так эле ушундай кырдаал Украинада болгон. Бирок, алар саясатта мурда-кийин болбогон жаңылык киргизишти. Куудул, артист Владимир Зеленскийди президент кылып шайлап алышты. Зеленскийдин шайланышы Кыргызстандын демократиялык коомчулугун, өзгөчө жаштарды шыктандырды. Алар да бизде саясий элитанын жаңыланышын, системадан сырт саясатчылардын парламенттик шайлоолордо өтүп келишин каалап жатышат. Кыргызстанда дагы ушундай күтүү барбы?
— Кыргызстанда да мындай күтүү бар. Ал көптөн бери аткарылбайкележатат. 2005-2010-жылкы күтүүлөр, үмүттөрүзүлдү. Ошогокарабастан, бүгүнкоомчулукрадикалдуужаңылануунукүтүпжатат. Бирок, “конкреттүүкандайжаңылыкболушкерек, эмнежаңыланышкерек” дегенгеачыкжоопторунайтаалышпайт.
— Зеленский жөн эле жаңыадамболбостон, ал элгежакканжаңыидеялардысунуштап, коомчулукалардыколдопжатат. Кыргызстанда да ушундайсунуштарболуп, турмушкаашышымүмкүнбү?
— Элгежаккан, эл күткөнсунуштарбизде да болгон. Тилеккекаршы, ар кандайсебептермененанынбирбөлүгүтурмашкаашканжок. Зеленский эл колдогонкандайсунуштардыкиргизди? Санайлы: биринчиси,“бирмандаттуушайлооокругдарынжоготобуз” деди. Украинадагысаясийфракциялардынлидерлери, саясийэксперттердинбаары “бирмандаттуушайлооокругдарынанакчасы бар, административдик ресурсу бар адамдарганаөтөт. БулУкраинаныншартында эл бийлигининкызматынаткарбайкалды” дегенпикиргекелишти. Кыргызстандабирмандаттуушайлооокругдарыжок, депутаттар Зеленский каалагандайжүзпайызпартиялыктизмемененшайланат.
— Кыргызстандын эли да “партиялыктизмегеакчамененкиретэкен, партиядагыталапкердин орду дагыакчамененаныкталатэкен” дегеннегиздүүсындардыайтыпкелатышат. Мунунбирмандаттууокругданкандайайырмасы бар?
— Зеленский “ачыкшайлоотизмесин”киргизүүнүсунуштапчыкты. “Ачыкшайлоотизмеси”дегентизмедегиталапкердинордунпартиянынлидери же, анынкурултайыэмес, шайлоочуларшайлооубагындааныктайтдегендибилдирет. Шайлоочуларпартиягаганаэмес, тизмедегиөзүкаалаганталапкерге да добуш берет. Бул“ачыкшайлоотизмеси” депаталат. “АтаМекен” 2013-2014-жылдардан бери “ачыкшайлоотизмесин”сунушкылыпкележатат. Бирок, булошолкездегибийликке, Атамбаевгепайдалууболбогондуктан, тилеккекаршы, ал мыйзамдолбооруөтпөйкалды. Бүгүндагы “АтаМекен” партиясынындепутаттары, Жанар Акаев баш болгонжашдепутаттар Зеленский сунушкылган “ачыкшайлоотизмелерин” колдоонусунушкылыпотурушат. Бүгүнкүбийликөткөндөнсабакалып, дүйнөдөболупжаткантенденциялардыэскеалып, депуттардынушулсунушунколдойтдеп мен ишенгимкелет.
— Кыргызстандакөпчүлүгү, өзгөчөжаштар “бирмандаттуушайлооокругункиргизишкерек, ошондо эл-жеримдегенпатриоттор, жаңыжашадамдар депутат болушумүмкүн” дегендемилгемененчыгыпжатышат. Ал эмиУкраинада, Молдовадатескерисинче, “бирмандаттууокругдардыжоккылышкерек” дешүүдө. Муну кандайтүшүнсө болот?
— Биринчиден, бизтранзиттикөткөөлмезгилденөтпөй, тыгылып калган өлкөлөрдүнкатарынакиребиз. Европада, башка өлкөлөрдөбирмандаттуушайлооокругунан деле коррупциясыжок, жаш, жаңыадамдарөтүпжүрүшөт. Бирок, бизкландашкан, коррупциялашканөлкөлөрдөнболгондуктан, административдикресурстун (бийлик), финансылыкресурстун (акчанын) таасириабданчоң. Украина мененМолдовадагыбирмандаттууокругдардагышайлоолорду “коррупциялашкан” депатап, “ал жерден патриот, билимдүү, эл үчүнкүйгөнкарапайымадамөтпөйт, шайлоодонөтүш үчүн бирөөнүн“балашкасы”болушуңкерек, же өзүң бай болушуңкерек, болбосоөтпөйт” дегенжыйынтыккакелипотурат. Ал өлкөлөрдө деле “балким, жүзталапкерден 1-2 мега-популярдууадамшайлоодон утушу мүмкүн, көбүөтпөйт”деген ой-пикиркалыптанган. Бизде да так ошондой. Кыргызстандакайсырайондон, кайсыөрөөндөнкимдерөтөт, кимдеркимдердисүрөйт, бүгүнтөн эле белгилүү. Алардаакчаларэбегейсизкөп. Ошондуктан, бирмандаттуушайлооокругдарынкиргизүүдеген – буларткакайтуу. Өзүбүз эле колдоп, көкөлөтүпжаткан Зеленский да “бирмандаттуукоррупуциялашканшайлоосистемасынанкетишкерек” депайтыпжатат.
— Зеленский жакындапарламенткепрезиденттинимпичментижөнүндөмыйзамдолбоорункиргизди. Кыргызстанда да президенттинимпичментитууралуумаселеталаш-тартышболупкелет. Кандайокшоштуктар бар?
— Зеленский “президент жана экс-президент кол тийбесболбошкерек. Аларкылмышкылса, эл алдындажоопберишкерек” дегенидеяныкөтөрүпчыкты. Бизбулидеяны 2010-жылы эле турмушкаашырып, Конституциягакиргизгенбиз. Тагыраагы, “экс-президентте кол тийбестикболбойт” дегеннорманыкиргизгенбиз. Тилеккекаршы, кечээжакындаКонституциялык сот “экс-президент да кол тийбестиккеээ” дегенжыйынтыкчыгарып, Конституцияныбурмалапсалды.
— Зеленский ошондой эле депутаттардын кол тийбестигижөнүндө да маселекөтөрүпжатат. А биздинсаясатчыларэмнегебулмаселеникөтөрбөйт?
— 2010-жылы Конституция иштелипжатканда,булмаселени да караганбыз. БүгүнКыргызстандынЖогоркуКеңешининдепутаттарыабсалюттуу кол тийбестиккеэээмес. Эгерде, алар, “өтөооркылмышкылды” депайыпталатурганболсо, ЖогоркуКеңештинмакулдугусуз эле жоопкотартылышат. Ошентип, Зеленский мырзакаалапжаткантартиптибиз 2010-жылы эле турмушкаашырыпкойгонбуз.
— Украинанынжаңыпрезиденти “жакшыиштебегендепутаттарды эл чакыртыпалышкерек” деген да талапкоюпжатат. БулмаселеКырызстанда да көтөрүлүүдө. Бирнечекүндөпжумушкакелбегендепутаттаркөпго, эмнегесунушталбайт?
— Депутаттарды эл тарабынанчакыртыпалуутартиби Европа өлкөлөрүндө, башка Азия өлкөлөрүндө деле жок. Кээбирөлкөлөрдөболушумүмкүн. Зеленский булсунушунишкеашыраалабыжокпу, билбейм. Бирок,биздепутаттардычакыртыпалуунунэкитүрүнкараганбыз. Биринчиси, эгер ал кылмышкылыпсоттолсо, анын мандаты алынат. Экинчиси, ал өзмилдетинаткарбай, жумушка (пленардыкжыйынга, комитеттинжыйынына, фракция жыйынына) 30 күндөнашыксебепсизкелбесе, анындепутаттык мандаты алынат, мындайчаайтканда, чакыртылыпалынат. БулКонституциядажазылган. “Туураэмессүйлөдү”, “партиянынпозициясынакаршыкелгендобушберди” депчакыртыпалуудүйнөлүкпрактикадажок. Жумушкакелбегениүчүнчакыртыпалса болот. Тилеккекаршы, бирнечекүндөпжыйындаргакелбейкойгондепутаттар бар. Парламенттин залы бош болуп, бүткүлкыргыз эли ага күбөболгондугунакарабастан, бир да депутат ушулкезгечейинчакыртылыпалынаэлек.
— Эмнегечакыртыпалбайт?
— Анткени, депутаттардычакыртыпалуудепутаттардынөзүнүн колуна берилген.“Карга карганын көзүн чокубайт” дегендей, алар бири-бирин түшүнүшөт. Ошондуктан, депутаттардын жыйындарга катышканын көзөмөлдөөнү биз парламенттин өзүнө эмес, БШКга же, БШК мүчөлөрүн жана партиянын депутаты эмес, бирок тизмеде турган мүчөлөрүн, коомчулуктун өкүлдөрүн кошуп, өзүнчө комиссия түзүп, ошолор көзөмөлдөй турган кылсак, бул маселе чечилет эле деп ойлойм. Ошентип, бул норманын аткарылбаган негизги себеби, “карышкырга кой кайтартып”, депутаттар өзүлөрү чече турган кылып алгандыгында.
— Демек, Зеленский сунуш кылып жаткан сунуштардын бир тобу Кыргызстанда мурун эле киргизилип, жарым-жартылай ишке ашып калган турбайбы?..
— Ооба. Дагы бир мисал: Зеленский “мыйзамсыз баюу кылмыш” деген норманы Кылмыш кодексине киргизгени жатат. Ал норма биздебирнечежылдан бери эле бар. Бирок, ал толуккандууиштейэлек. Азырынча,ЗилалиевмененМусакеевге эле колдонулду. ЗеленскийдиндемилгелерининкөпчүлүгүКыргызтандамыйзамтүрүндөкабылалынган. Бирок, анынаткарылышы проблема болупжатат. Ал эмикээбирмаселелер: мисалы, ачыкпартиялыкшайлоосистемасынкиргизүүбүгүнкүкүнгөчейинчоңтоскоолдуккаээболупкелатат. Бизушулшайлоосистемасынөзгөртүп, ачыкшайлоосистемасын, регионалдыктизмелерди киргизе турганболсок, саясийкоррупциягакаршы, парламенттинсапатынкүчөтүүбагытындаалгылыктууишкылган болот элек.
— КыргызстандаЗеленскийдиншайланганынакубанып, ага ийгиликтердикаалап, анындемилгелеринколдоп, кубаттапжатышат. Мындайагымданчеттекалбай, белгилүүсаясатчыАлтынбекСулаймановдагыМеккедежүрүп, кыргыз эли мененоюн фейсбукаркылуубөлүштү. Ал өзүнүнпостунда “Зеленский дегеназамат не дегенреформалардыжүргүзүпжатат. Кыргызстандынбийлиги “куда”, “бажа” деңгээлиненкөтөрүлөалбай, реформалардыжасайалбайубара. КыргызстандынмаңдайынаЗеленскийгеокшогон лидер келээрбекен?” депсуктанганынжашыраалбайайтыпжиберди. Булбийликкежакканжок. Анынтролдоруэртеси эле күнүмурунтандаярдалып калган компроматтар бар ошойт, Сулаймановдунболгон да, болбогон да айыптарыначып, үстөккө-бостокжамандапжатыпкалышты. Ошогокараганда, Зеленскийдиндемилгелерибиздеколдоотаппайтокшойт. Сиз кандайойлойсуз?
— АлтынбекмырзанынКыргызстандагысаясийкырдаалгабергенбаасынынтууралыгынубакыт көргөзөт.
Динар Турдугулова
(Маекти алууга жардам берген адвокат Т.Токтакуновага ыраазычылык билдиребиз)
Булак: “Азия Ньюс”